Roztocze kurzu domowego – częsta przyczyna alergii. Jak się ich pozbyć za pomocą olejków eterycznych?

Twoje łóżko tętni życiem. Nie ma w tym nic nadzwyczajnego i nie powinno to być powodem do obaw… Chyba, że akurat masz alergię na roztocze kurzu domowego.

Materace, dywany, tapicerowane meble, koce i zasłony to miejsca, w których rozkwita życie kurzolubków – maleńkich pajęczaków należących do podgromady roztoczy (Acaria). Roztocze kurzu domowego jest tak powszechne, jak sam kurz. Najpospolitszymi i najbardziej uprzykrzającymi życie alergikom są przedstawiciele z rodziny Pyroglyphidae – kurzolubkowate, zwłaszcza z rodzaju Dermatophagoide: Dermatophagoides pteronyssinus – kurzolubek europejski i Dermatophagoides farinae – kurzolubek amerykański.

Pokarm, temperatura i wilgotność - te trzy czynniki mają decydujące znaczenie dla rozwoju roztoczy.

Roztocze kurzu domowego żywią się przede wszystkim złuszczonym naskórkiem ludzi i zwierząt, zarodnikami grzybów i pyłkiem roślin. Szczególnie lubią zamieszkiwać materace, w których nie tylko mają pod dostatkiem pokarmu, ale także odpowiedni poziom wilgotności.

Na podłodze jest ich wyraźnie mniej. Źle tolerują suszę – gdy wilgotność spada poniżej 60%, roztocze zaczynają mieć problemy z oddychaniem i składaniem jaj. Optymalna wilgotność wynosi dla większości gatunków od 75% do 85%. W takich warunkach rozwijają się także grzyby, które wstępnie nadtrawiają naskórek i inne rogowe części stanowiące pokarm roztoczy.

Temperatura optymalna dla rozwoju roztoczy kurzu domowego z rodziny Pyroglyphidae wynosi 25–28°C (20–30°C). Poszczególne gatunki nieznacznie różnią się preferencjami – kurzolubek amerykański (Dermatophagoides farinae) lubi, gdy jest ciepło i przytulnie (25–30°C). Częściej wybiera domy z centralnym ogrzewaniem. Kurzolubek europejski (Dermatophagoides pteronyssinus) dominuje w domach z przewiewem, gdzie temperatura jest nieco niższa (ok. 25°C ). Gdy warunki środowiska są niekorzystne, roztocze przechodzą w nieaktywne stadium przetrwalnikowe – protonimfy - wyjątkowo odporne na niską wilgotność oraz tolerujące niższe temperatury. Protonimfy nie poruszają się i nie pobierają pokarmu – po prostu trwają.

Roztocze przechodzą aż 6 stadiów rozwojowych. Rozwój od jaja do postaci dorosłych trwa średnio miesiąc (przedłuża się, gdy temperatura jest niższa od optymalnej), a postacie dorosłe żyją około 2 miesiące lub wyjątkowo do 5 miesięcy. Samica składa w swoim życiu od kilkudziesięciu do 400 jaj (każdego dnia może złożyć około 3 jajeczka).

Głównym czynnikiem powodującym alergie oprócz samych roztoczy jest ich kał. Roztocze nie tylko intensywnie rozmnażają się w Twoim łóżku, ale także wypróżniają się w nim :). Odchody roztoczy zawierają silnie alergizujące związki białkowe, czyli resztki enzymów pomagające roztoczom trawić pokarm (amylazy, proteinazy). U niektórych ludzi wywołują one reakcje skórne, napady astmy oskrzelowej oraz alergiczny nieżyt nosa. Wdychane cząsteczki odchodów roztoczy oraz długotrwała ekspozycja na czynniki alergizujące nie tylko bezpośrednio wpływają na jakość funkcjonowania alergików, ale prowadzą też do zaostrzenia reakcji, a nawet rozwoju astmy. Unikanie i eliminacja czynników ryzyka są po prostu konieczne.

Uwaga na krewetki i skorupiaki: osoby wrażliwe na roztocze kurzu domowego mogą reagować na antygeny innych bezkręgowców. Tropomiozyna występująca w krewetkach często powoduje wystąpienie alergii krzyżowej z roztoczami kurzu domowego (ale nie tylko: warto uważać także na skorupiaki, owady i mięczaki).

Osoby uczulone na roztocze kurzu domowego (np. Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae) często reagują wrażliwością na rozkruszki (roztocze przechowalniane znajdowane w żywności).

Należy także pamiętać, że oprócz samych roztoczy, ich cząstek (wylinki) oraz odchodów, w kurzu znajdują się jeszcze inne substancje mogące powodować uczulenia, np. zarodniki grzybów, naskórek zwierząt lub resztki piór ptaków.

Olejki eteryczne to złożone mieszaniny lotnych, lipofilnych związków (m.in. terpeny, alkohole, estry), które posiadają niezwykle szeroki zakres biologicznej aktywności. Każdy olejek zawiera w swoim składzie kilkanaście lub nawet kilkaset związków o różnym stężeniu i właściwościach. Służą one roślinom m.in. do zwabiania zapylaczy, niszczenia drobnoustrojów, ochrony przed szkodnikami czy promieniowaniem UV. I są w tym niezwykle skuteczne!

W literaturze naukowej wymienia się szereg olejków eterycznych o działaniu antyroztoczowym (ang. acaricidal). szczególne znaczenie mają te, które zawierają w swoim składzie: aldehyd cynamonowy, eugenol, citronellol; ale także karwakrol, 1,8-cyneol, oraz chlorotymol, p-cymen).

Olejki zawierające duże ilości aldehydu cynamonowego i eugenolu: np. olejek cynamonowy z kory cynamonowca cejlońskiego (Cinnamomum zeylanicum) lub olejek kasjowy wytwarzany z cynamonowca kasjowego (Cinnamomum cassia) nie tylko niszczą dorosłe roztocza i jaja, zapobiegając inwazji kolejnych pokoleń, ale są w tym dużo skuteczniejsze od syntetycznych środków – takich jak np. typowo stosowany benzoesan benzylu. Co więcej, wyróżniają się skutecznością nawet pośród innych olejków eterycznych. Dosłownie je anihilują.

To nie koniec dobrych wiadomości. Olejki nie tylko niszczą roztocze, ale w także w znacznym stopniu eliminują czynniki alergizujące (np. Der p1). Niemal rozpuszczają je.

W eksperymencie z użyciem 1% roztworów olejków eterycznych zmierzono ten efekt i rezultaty były wręcz spektakularne. Olejki eteryczne redukowały ilość czynników alergizujących Der p1 w >99.4% (olejek z Cinnamomum bejolghota), 77,1% (olejek z trawy cytrynowej) oraz 74% (olejek goździkowy). Ilość Der p1 oznaczano za pomocą testów immunoenzymatycznych ELISA. (Insung, 2016)

Czy to oznacza lepszy sen? Dla alergików na pewno! O ile niszczenie samych roztoczy wydaje się stosunkowo proste, to pozbycie się czynników uczulających, obecnych np. w odchodach roztoczy, stanowi dużo większe wyzwanie. Powiedziałabym nawet, że jest to wyzwanie zasadnicze. Mam nadzieję, że w przyszłości pojawi się więcej podobnych badań z użyciem innych olejków.

Olejki eteryczne stanowią skuteczny, przyjazny dla środowiska, niedrogi, prosty sposób na zwalczanie roztoczy kurzu domowego. W dodatku przyjemnie pachną (w odróżnieniu od chemicznych środków roztoczobójczych) i są niezwykle wydajne. Należy pamiętać, że są to cząsteczki lotne i lipofilne, czyli nie rozpuszczają się w wodzie. Aby były skuteczne, należy zmieszać je z odpowiednim nośnikiem (etanol lub detergent » przepis poniżej). Oto kilka propozycji prawdziwych, antyroztoczowych mocarzy:

Olejek cynamonowy

Olejek cynamonowy z kory cynamonowca cejlońskiego (Cinnamomum zeylanicum) zawiera duże ilości aldehydu cynamonowego i eugenolu. Obydwa związki lokują się w czołówce antyroztoczowej. Olejek cynamonowy ma potężną siłę działania - należy używać go ostrożnie!

Zapach: intensywny, słodki, korzenny, przyjemny.

Olejek kasjowy

Olejek kasjowy jest wytwarzany z cynamonowca kasjowego (Cinnamomum cassia). Jest tańszy od olejku cynamonowego pozyskiwanego z cynamonowca cejlońskiego, ale nie mniej skuteczny. W składzie dominuje aldehyd cynamonowy, który jest niezwykle silnym związkiem przeciwroztoczowym. Sprawdzi się także jako repelent odstraszający owady.

Zapach: intensywny, słodki, korzenny, ciepły.

Olejek goździkowy

Pozyskiwany jest z goździkowca korzennego (Syzygium aromaticum; syn. Eugenia caryophyllata). Zawiera silnie działający eugenol, który pod względem właściwości przeciwdrobnoustrojowych nie ma sobie równych. Bezwzględnie niszczy bakterie, wirusy, grzyby, a także roztocze kurzu domowego. Należy stosować go bardzo ostrożnie i w rozcieńczeniu, aby nie spowodować podrażnienia skóry.

Zapach: intensywny, balsamiczno-korzenny, nieco ostry.

Olejek cynamonowy z liści cynamonowca cejlońskiego

Olejek cynamonowy z liści cynamonowca cejlońskiego (Cinnamomum zeylanicum) zawiera inny profil oraz proporcje związków niż olejek pozyskiwany z kory. W składzie przeważa eugenol, aldehydu cynamonowego jest zdecydowanie mniej.

Zapach: ostry, drzewny, ciepły.

Olejek cytronelowy

Wytwarzany z palczatki jawajskiej (Cymbopogon winterianus; ang. Java citronella) zawiera w swoim składzie wysoką zawartość citronellolu. Skuteczny jako repelent odstraszający owady, a także efektywnie pomaga pozbyć się roztoczy oraz czynników alergizujących.

Zapach: intensywny, cytrusowy, świeży, lekko ziemisty.

Olejek z liści eukaliptusa cytrynowego

Olejek z liści eukaliptusa cytrynowego (Eucalyptus citrodoria) nie tylko odstrasza komary i kleszcze, ale także skutecznie pomaga pozbyć się roztoczy. Spośród wielu gatunków eukaliptusa – olejek eteryczny z eukaliptusa cytrynowego odznacza się największym stężeniem citronellolu.

Zapach: słodko-cytrusowy, nie-eukaliptusowy.

Szukasz naturalnych sposobów na walkę z roztoczami? Te dwa szybkie przepisy DIY – na mgiełkę i emulsję – pozwolą Ci skutecznie oczyścić materace, pościel i tkaniny, a przy okazji wprowadzą do domu piękny, świeży zapach.

DIY - przepis na mgiełkę antyroztoczową (spray):

Potrzebujesz:

• szklana butelka z atomizerem
• alkohol 95% (spirytus)
• wybrany olejek eteryczny: stężenie 1% (np. kasjowy, cynamonowy, goździkowy, z eukaliptusa cytrynowego lub cytronelowy)

Mgiełką spryskaj materac, łóżko lub dywan. Pozostaw na dobę lub dwie (48 godzin). Wystarczy, że wybierzesz jeden spośród wymienionych olejków, ale możesz też zmieszać równocześnie kilka z nich (np. olejek kasjowy z cytronelowym), uzyskując stężenie 1 %. (1 ml na 99 ml etanolu 95%).

DIY - przepis na emulsję do prania:

Potrzebujesz:

• detergent 50 ml (płyn do prania lub płyn do naczyń)
• przeciwroztoczowy olejek eteryczny - stężenie 0,4 % do 1%

Do niewielkiej ilości detergentu dodaj wybrany olejek o działaniu antyroztoczowym w stężeniu 1 % (aby uzyskać 1% stężenie, do 49,5 ml detergentu dodaj 0,5 ml olejku).

Skuteczność olejków rośnie wraz ze stężeniem, ale nie powinno się przekraczać progu 1 - 2%. W eksperymentach z powodzeniem sprawdzały się także niższe stężenia – nawet 0,2 % - 0,4 %. Po upraniu zapach olejków jest wyczuwalny jeszcze przez kilka lub kilkanaście godzin.

Nie wszystkie tkaniny można prać w wysokich temperaturach (bądź wygotowywać). Pranie z udziałem olejków eterycznych jest doskonałym sposobem na pozbycie się roztoczy w tkaninach wrażliwych na działanie temperatury (np. wełna)

Nie propaguję sterylnego stylu życia, jednak w przypadku silnej reakcji alergicznej pozbywanie się czynników alergizujących ma sens i jest niezbędne. Roztocze kurzu domowego stanowi spore wyzwanie dla osób cierpiących z powodu alergii, zwłaszcza jeśli reakcje organizmu znacznie pogarszają jakość życia i mogą doprowadzić do rozwoju astmy.

Czy istnieje profilaktyka alergii?

To bardzo trudne pytanie. Sterylne, jałowe środowisko na pewno nie działa ochronnie. Badania nad alergiami wykazują raczej, że to ekspozycja i kontakt z różnorodnością mikrobiologiczną na wczesnym etapie życia wpływa korzystnie, w tym także zmniejsza ryzyko uczulenia na alergeny roztoczy kurzu domowego.